چكيده
يكي از اهداف مهم در مديريت زنجيره تأمين، شناسايي و رديابي كالا از زمان توليد تا مصرف است. به عبارتي اين فرايند مي‌تواند به وسيله باركد و يا ساير وسايل شناسايي، صورت پذيرد. يكي از اين ابزارها، رديابي فركانس راديويي (RFID=RADIO FREQUENCY IDENTIFICATION) است. با استفاده از اين فناوري، كارايي مديريت زنجيره تأمين را مي‌توان بهبود داد. اين مقاله به تشريح برخي از چالشهاي موجود در مديريت زنجيره تأمين و بهبود آن به کمک فناوري رديابي فركانس راديويي مي‌پردازد. مشخص است كه اساس دستورالعمل، شناسايي و ارزيابي يكپارچه رديابي فركانس راديويي در زنجيره تأمين و تأثير آن در عملكرد تجارت است.
مقدمه
تجارت در دنياي امروز، با رقابت شديد، نوع نياز مشتريان، تعهدات و … تشريح مي‌شود. در نتيجه تجارت، نيازمند اداره كردن با كارايي و قابليت اعتماد بالا است. ارائة خدمات جهاني در بنگاه اقتصادي، در وضعيتي كه كارايي مي‌تواند مبناي رقابت با ساير رقيبان در دنيا باشد، حائز اهميت مي‌باشد.
پس در دنياي كنوني، مشتري در موقعيتي قراردارد كه مي‌تواند به آساني محصولي را كه بهترين كيفيت و قيمت مناسبي دارد، انتخاب كند. در نتيجه بنگاه اقتصادي (سازمان) بايد توليد و تحويل مطمئن با بيشترين اثربخشي، براي درخواست مشتريان داشته باشد و در عين حال هم نبايد سهم بازار را از دست بدهد.
رقابت در اين شرايط تمام جنبه‌هاي مديريت در ارائه خدمات نوين را تحت تأثير قرار مي‌دهد. با اين وجود يكي از بيشترين جنبه‌هاي بحراني در تجارت امروز، مديريت زنجيره تأمين است.
مديريت زنجيره تأمين
تصوير عمومي متشكل از اجتماع توليدكنندگان، انتقال دهندگان، توزيع كنندگان، روابط آنها، خدمات و به طور كلي جريانهاي مختلف فيزيكي، مالي و اطلاعاتي بين عناصر، از تهيه كنندگان منابع اوليه تا مشتري، شبكه‌اي است به نام زنجيره تأمين و مديريت اين زنجيره كه وظيفه شناسايي ويژگيهاي اين شبكه را براي انتخاب رويكرد مناسب دارد، مديريت زنجيره تأمين ناميده مي‌شود.
يک زنجيرة تأمين از تمامي طرفهاي درگير، به طور مستقيم يا غير مستقيم، در برطرف کردن درخواست مشتري تشکيل شده است. زنجيره تامين تنها از سازنده و تأمين کنندگان تشکيل نشده است، بلکه حمل و نقل کننده‌ها، انبارها، خرده فروشان و حتي مشتريان را در بر مي گيرد. [Chopra & Mendel, 2007]
مديريت زنجيرة تأمين مجموعه‌اي از رهيافت‌هايي كه براي يکپارچه سازي کارايي تأمين کنندگان، سازندگان، انبارها و فروشگاههاست؛ به طوري که کالا به مقدار مناسب، به مکان مناسب و در زمان مناسب توزيع شود تا هزينه‌هاي کل سيستم کمينه شود. [levi & kaminsky, 2000]
به طور كلي مديريت زنجيره تأمين به عنوان برنامه‌ريزي و نظارت بر روي مواد، اطلاعات و حسابهاي مالي كه در يك فرايند تأمين، توليد، عمده فروشي خرده فروشي و سرانجام مشتري حركت مي‌كنند، تعريف مي‌شود.
فناوري رديابي فركانس راديويي
اگرچه محدودة اين مقاله، به ما اين اجازه را نمي‌دهد تا به جزئيات كامل RFID بپردازيم، اما براي درك كلي اين فناوري براي پي‌بردن به امكانات RFID در مديريت زنجيره تامين به تشريح آن مي‌پردازيم.
فين کن زلر اينچنين تعريف مي‌كند : RFID در زمينه مديريت زنجيره تأمين به عنوان فناوري براي شناسايي كالاهاست؛ نظير باركد محصولات. [Finkenzeller, 2002]
RFID فناوري است كه از امواج راديويي براي شناسايي خودكار اشياي فيزيكي استفاده مي‌كند و اين فناوري از اجزاي زير تشكيل شده است :
-1 برچسب (Tag)، كه بر روي محصول يا كالا الصاق مي شود.2- جستجوگر كه شامل آنتن و گيرنده الكترونيك است (براي دريافت اطلاعات برچسبها) و3- كنترل كننده (كه مي‌تواند يك PC يا ايستگاه پردازشگر اطلاعات دريافت شده باشد [Hunt & Puglia, 2007]. يك برچسب RFID به طور كلي تركيبي از قطعه نيمه‌هادي و آنتن است. اين برچسبها بر دونوع اند: برچسبهاي بدون منبع تغذيه که برچسب غير فعال خوانده مي‌شوند و محدودة بازخواني (شناسايي) آنها بين 10 سانتي‌متر تا 3 متر است و برچسبهاي با منبع تغذيه كه فعال ناميده مي‌شوند و محدودة بازخواني (شناسايي) آنها بيش از 10 متر است.
اين برچسبها مي‌تواند برروي فركانس پايين كه همان باندهاي KHZ و MHZ يا بر روي فركانس بالا كه همان باندهاي MHZ و GHZ هستند عمل کنند. برچسبهايي که بر روي باند فركانس كوتاه عمل مي‌كنند، داراي اندازة بزرگتري بوده و نرخ انتقال اطلاعاتشان نيز آهسته‌تر است. [Hunt & Puglia, 2007]
اين برچسبها، قدرتي براي جستجوگرها محسوب مي‌شوند. از آنجايي كه جستجوگرها احتياج به خط ديد (جهت ديد) ندارند، مي‌توان آنها را در محيط‌هايي نصب (مستقر) كرد كه بتوانند اين برچسبها را بخوانند؛ به عنوان مثال در محدودة داخل يك فروشگاه مي‌توان در سقف فروشگاه نصب كرد. جستجوگرها علائم برچسبها را دريافت و بعد از شناسايي اوليه، اطلاعات را از طريق پورت سريال و يا شبکه و يا سيستم بي سيم به يک نرم افزار انتقال مي‌دهند.
در نهايت كنترل كننده‌ها، اطلاعات رسيده به وسيله جستجوگرها را پردازش مي‌كنند. نوع كنترل كننده‌ها وابسته به پيچيدگي سيستم RFID است كه چه مقدار اطلاعات را كنترل و پردازش كنند. كنترل كننده‌ها كه وظيفه ذخيره‌سازي، پردازش و تحليل اطلاعات را به عهده دارند مي‌توانند به اندازة يك ابررايانه باشند. [Heuer, 2002]
كاربردهاي مختلف RFID
RFID يک فناوري قابل انعطاف است که براحتي براي انجام عمليات خودکار، تطبيق مي يابد و نسبت به ديگر روشهاي انتقال اطلاعات از مزيتهاي ويژه اي برخوردار است. در جدول شماره (1) انواع کاربردهاي آن بيان مي‌شود.
مزاياي RFID
اين فناوري در مديريت زنجيره تأمين باعث بهبود موارد زير مي‌شود:
_ حذف خطاهاي انساني؛
_ افزايش سرعت و كارايي و بهره‌وري؛
_ افزايش دسترسي به اطلاعات و مكان‌يابي دقيق؛
_ انتقال سريع اطلاعات.
اهميت رديابي و شناسايي محصولات در زنجيره تأمين
سيستم برنامه‌ريزي منابع سازمان (ERP) و مديريت زنجيره تأمين قادر به شناسايي دقيق و صحيح موجوديها در داخل تأمين كنندگان يا مشتريان زنجيره تأمين نيستند. فقدان نظارت (ردگيري) كالاها مي‌تواند باعث اضافه موجودي كالاي در انبار و افزايش هزينه‌هاي (انبارداري، اجارة انبار، خواب سرمايه، …) يك سازمان شود. همچنين فقدان نظارت و رديابي، سبب كمبود موجودي كالا در خط توليد مي شود كه اين امر مي‌تواند در تأمين خدمات نيازمنديهاي مشتريان تأثير منفي بگذارد.
در نهايت فقدان رديابي اقلام و روشهاي غلط رديابي و مديريت نامناسب موجودي باعث افزونگي موجودي كالا در زنجيره تأمين و افزايش هزينه‌هاي حمل و نقل و ساير هزينه‌هاي سازمان مي‌شود.
چالشهاي موجود در زنجيره تامين
همانطور که پيشتر بيان شد، مبحث رديابي و شناسايي کالاها و محصولات در زنجيره تامين بسيار حائز اهميت است، ولي در اين خصوص چالشهايي وجود دارد که هر کدام از آنها باعث بروز مشکل مي‌شود. اين مشکلات به صورت زنجيروار منجر به بروز ساير مشکلات مي‌شود و در نهايت مديريت زنجيره تامين را دچار نقص مي کند. در شکل شماره (2) چند چالش موجود در زنجيره تامين نشان داده شده است که هر يک چالشي بزرگ در اين زنجيره محسوب مي شوند.
يكي از بهترين راه‌حلهاي حل مشكلات عمده نقص مديريت زنجيره تأمين، تقاضا براي ردگيري كامل و مناسب اقلام است. نوآوريها در فناوري اطلاعات مي‌تواند سازمان را در ردگيري و شناسايي صحيح، كمك كند. يكي از جديدترين فناوريهايي كه براي بهبود زنجيره تأمين ارائه شده، فناوري RFID است.
با پذيرش رديابي دارايي فيزيكي (موجودي اقلام) و اطلاعات مهم ازسوي سازمانها در هر لحظه، فناوري RFID اين امكان را مي‌دهد كه اطلاعات را به صورت يكپارچه درون زنجيره تأمين تهيه و تكميل كرد. حال اين سوال مطرح مي شود که دامنه اجرا چقدر بايد باشد ؟
_ راه‌حلهاي محدود که شامل تعداد زياد ردگيري و رديابي، يادآوري مديريت، حمل و نقل بهتر، تحويل‌گيري و غيره است. اين موارد در فرايندهاي داخلي سازمان براي كمك به افزايش كارايي عمليات داخلي، به كار مي‌رود. بنابراين درون سازماني هستند و داده‌ها براي اين راه‌حل، معمولاً به آساني دردسترس هستند.
_ راه‌حلهاي نامحدود به افزايش كارايي همكاري با شركاي خارجي زنجيره تأمين كمك مي‌دهد. داده‌ها به صورت راه‌حلهاي حلقه‌اي در سرتاسر زنجيره تأمين حركت مي‌كنند.
_ فناوري RFID توانايي ساده‌سازي و مؤثر كردن فرايند زنجيره تأمين و صرفه‌جويي مالي و در نهايت حفظ مشتري (مصرف كننده) را دارد.
استفاده از فناوري RFID در مديريت زنجيره تامين
با توجه به مزيتهاي فناوري RFID ، مي‌توان اين نظر را مطرح كرد كه به كمك آن مي توان به بررسي كل اطلاعات عناصر زنجيره تأمين پرداخت. قطعاً حوزه‌هاي زيادي در زنجيره تأمين وجود دارد كه مي‌توان آنها را به وسيله اين فناوري بهينه‌سازي كرد.
بزرگترين مزيت واقعي استفاده از رديابي فرکانس راديويي در زنجيره تأمين قابليت نظارت(رديابي) كامل در سرتاسر زنجيره تأمين مي‌باشد، اين مزيت در شكل شمارة (3) نشان داده شده است.
از شكل شماره(3) مي‌توان دريافت كه در يك زنجيره تأمين، از تأمين‌كنندگان اوليه (شامل تأمين‌كنندگان مواد اوليه، تأمين‌كنندگان بسته بندي ، حمل كنندگان و …) رديابي را مي‌توان انجام داد و درنهايت اين رديابي به مشتريان، توزيع كنندگان، خرده فروشان، مصرف كنندگان و … (اقلام قابل رديابي : بسته كالاها و محصولات شركت، كالاهاي فروش رفته، واحدهاي مصرف كننده و … باشند) ختم مي‌شود.
حال با توجه به رديابي کامل در کل زنجيره، از ابتدا تا انتهاي چرخه مي توان بيان کرد که استفاده از فناوري رديابي فرکانس راديويي در زنجيره تأمين مي‌تواند به سوالات زير پاسخ دهد :
_ كالاها – محصولات سفارش داده شده به تأمين كنندگان در كجا هستند ؟
_ قطعات يا كالاهاي موجود در هر جعبه يا بسته، حاوي چه چيزهايي است ؟
_ بهترين روش نگهداري محصولات چيست و زمان استفاده آن در چرخة تكميل محصول چه موقع است؟
_ طي ماههاي اخير موجود كالاهاي سفارش شده و ميزان تأمين آن توسط پيمانكاران چقدر بوده است ؟
_ در كجاي چرخه توليد (مونتاژ) محصول، قطعه يا كالا، معيوب يا اسقاط مي‌شود ؟
_ چه اجزايي از چرخه توليد، نياز به حد بالا و پايين سفارش دارد ؟
_ كدام‌يك از مشتريان محصولات و توليدات را براي مدت طولاني‌تري حفظ مي‌كنند ؟
در محيط‌هاي توليدي و مديريت زنجيره تأمين استفاده از فناوري RFID مسائل زير را حل مي‌كند :
_ تعيين محل دقيق استقرار كالا در هريك از انبارها و يا در محل نگهداري تأمين كنندگان؛
_ كاهش وقفه‌هاي زماني در حمل و نقل و تحول بموقع سفارش؛
_ حمل و نقل سريعتر و حذف حمل و نقلهاي نادرست؛
_ كوتاهتر شدن زنجيره سفارش؛
_ كاهش هزينه‌هاي توليد؛
_ ارزيابي دقيق مراحل اجرا و توليد؛
_ افزايش بهره‌وري توليد؛
_ خدمات‌دهي مناسبتر به مشتري (مشتري مداري).
ملاحظات پياده‌سازي
براي به كارگيري فناوري RFID قبل از پياده‌سازي در سازمان، بايد ملاحظاتي را در نظر گرفت كه در ادامه مطلب آمده است :
الف) عوامل فناوري :
_ هزينه / فناوري : هزينه‌هاي پياده سازي اين فناوري با توجه به سخت‌افزار و نرم‌افزارهاي مورد نياز آن.
_ درك ارزش / سودمندي : انتظار سود از فناوري RFID كه به نوعي در دو قسمت سرشكن شده‌است : 1ـ كاهش هزينه (كاهش هزينه نيروي انساني، كاهش هزينه صورت اموال، فرايند اتوماسيون و…) 2ـ ارزش افزوده(افزايش درآمد، خشنودي مشتري و …). با توجه به اينکه بعضي از اين سودمنديها به صورت کيفي هستند و وجود فيزيکي ندارند، سازمانها درک درستي از ارزش و سودآوري حاصل شده ندارند.
_ پيچيدگي : بحث پيچيدگي فناوري که مي‌تواند متأثر از پيچيدگي اجراي فناوري و يا خود فناوري باشد.
ب) عوامل سازمان :
_ حمايت مديريت / توانايي : بررسيها نشان مي‌دهد، ميزان حمايت مديريت از فناوري، به درجه موفقيت اجراي آن برمي‌گردد. ريشه‌يابي اين مورد درون زنجيره تأمين به اين معني است كه نگرش مديران به صورت يك فرد مانع و يا به صورت يك فرد مشوق براي اجراي پروژه دسته‌بندي شود.
_ فرهنگ سازماني : شامل فرهنگ كاركنان، فرهنگ مديريت و فرهنگ مشتري است. در يك سازمان ممكن است تمايل كمتري براي تغييرات وجود داشته باشد، اگر فرهنگ و ساختارش باز يا دوستانه نباشد. بنابراين مديريت سخت‌گيرانه و نبود روابط دوستانه ميان همكاران، ممكن است مانع بزرگي براي پذيرش فناوري باشد.
_ آمادگي سازمان : آمادگي سازمان مهمترين عامل براي پذيرش RFID است. سازماني كه نوآوري لجستيكي در آن ديده مي‌شود، معمولاً تمايل زيادي براي پذيرش اين فناوري دارد.
_ اندازة سازمان : معمولاً سازمانهاي بزرگ با ظرفيت كاري بالا به دنبال فناوري‌هاي جديد و گسترش كار خود هستند.
ج) عوامل انساني (كاركنان):
_ مقاومت در برابر تغييرات / نگرش: شايد بزرگترين مانع براي اجراي (پياده‌سازي) فناوري جديد، كاركنان باشند كه ترس از تغييرات دارند. يك بررسي نشان مي‌دهد كه ترس از تغييرات در محيط كاري (ناشي از فناوري جديد)، بالاي 30 درصد است.
_ مهارت / آموزش : خصوصيات كاركنان يا همان مهارت يا تجربه كاركنان مي‌باشد، عامل مهمي براي سازمان است، زيرا مهارت بالا به عنوان منبع فناوري اطلاعات يك شركت ياد مي‌شود و زير ساختار تشکيل دهنده اين مهارتها يعني آموزش در پذيرش اين فناوري تأثير مي‌گذارد.
د) عوامل محيط :
_ سياست سازمان : اگر نگرش محيط داخلي سازمان به سوي افزايش ارزش (كارايي) و يا كيفيت خدمات باشد، اين عوامل مي‌تواند به طور غير مستقيم به عنوان يك توانمندساز براي پذيرش اين فناوري به كار رود. به اين ترتيب اين فناوري مي تواند به وسيله كاهش هزينه‌ها يا با افزايش كيفيت، ارزش افزوده ايجاد كند. پس شرايط محيطي مي‌تواند برروي پذيرش نقش مهمي داشته باشد.
_ زير ساخت : سازمانها نيازمند توجه به زير ساختهاي موجود در پذيرش فناوري هستند. زيرساخت سخت نمي‌تواند به طور سريع با ساير سيستم‌ها هماهنگ شود و به نوعي مانع بزرگي در پذيرش مي‌شود.
حذف خطاهاي انساني، افزايش سرعت و كارايي و بهره وري، افزايش دسترسي به اطلاعات و انتقال سريع آنها ازجمله مزاياي بهره گيري از فناوري RFID هستند.
ه) عوامل شرايط تقاضا :
_ نياز مشتري / خشنودي : مديريت زنجيره تأمين نيازمند تلاش سازمانها براي تطبيق نيازهاي زنجيره تأمين با نياز مشتري است. فناوري سازمان بايستي عملكرد اين فرايند را بپذيرد كه چگونه بايستي با هدف خواسته‌هاي مشتري منطبق شود.
_ استانداردها : استانداردهاي مختلفي از قبيل ISO / IEC, ANSI, EPC, … براي سخت‌افزار و نرم‌افزار و مديريت داده‌ها وجود دارد.
و) عوامل شركتهاي حامي و وابسته :
_ ساختار يكپارچه شركتها : طبيعت به هم پيوسته زنجيره تأمين، معلوم است. ساختار حمايت شركتها در زنجيره تأمين سازمانها، مي‌تواند بر پذيرش اين فناوري تأثير بگذارد. دليل استفاده از آن در زنجيره تأمين، اعتماد بر يكپارچگي اطلاعات پيوسته از تأمين كننده تا خرده فروش است. شدت مبادله اطلاعات داخل اين شركتها مي‌تواند پذيرش اين فناوري را ترغيب كند. به طور كلي، داشتن بانک اطلاعات قوي و تقاضاي زنجيره تأمين، بزرگترين عامل بالقوه براي پذيرش RFID در سازمانها است.
نتيجه‌گيري
تواناييهاي RFID مي‌تواند زماني سودمند باشد كه همه شركاي بخشهاي زنجيره تأمين برروي مجموعه اطلاعات و ارزيابي آن، توافق داشته باشند.
عمق نفوذ RFID به عنوان يك فناوري استاندارد براي شناسايي كالا در زنجيره تأمين، تاكنون قطعي نشده است.از اين‌رو سه دليل عمده‌اي كه در محيط‌هاي مختلف براي پذيرش و نپذيرفتن RFID شناسايي شده‌اند عبارتند از :
دليل اول : بعد مالي. برچسبهاي RFID براي ضميمه كردن برروي هر يك از كالا، پر هزينه و گران هستند.
دليل دوم : بعد فني، صنايع همچنان باتجربه خواندن اشتباه دست به گريبانند. (معتقدند كه با جابه جايي برچسبهاي RFID ، دچار سردرگمي مي‌شوند). بنابراين زمان زيادي لازم است تا قابليت اطمينان اين برچسبها ثابت شود.
دليل سوم : زماني شركاي زنجيره تامين به اين فناوري اعتماد مي كنند كه كارايي اطلاعاتي آن را مشاهده كرده باشد.
منابع:
[1]. Sunil Chopra and Peter Mendel, “Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation”, 3rd Ed.,Prentice-Hall Inc., 2007.
[2].Simchi-levi and Philip kaminsky,”Designing and Managing The Supply Chain”,McGraw-Hill.2000.
[3]. Finkenzeller, K. RFID-Handbuch. Dritte aktualisierte und erweiterte Auflage,anser,München,2002.
[4]. Hunt, V.D., Puglia, A., Puglia, M. RFID-A Guide to Radio Frequency Identification,Wiley-Interscience, 2007.
[5]. Heuer, S. Wallfahrt zu Wal-Mart, brand eins Magazin, August 2002.
[6]. Nikam, M. & Satpute, S. (2004). RFID: Changing the face of supply chain management, (Working Paper,Welingkar nstitute of Management and Development Research
بدون دیدگاه