گزارش اول شناخت استانداردهاي ساخت و مستند‌‌سازي محصولات نرم‌‌افزاري

بخش چهارم – معرفي استاندارد مستند‌‌سازي نرم‌‌افزار  در سازمان NASA

1- مقدمه

استاندارد مستندسازي نرم‌‌افزار سازمان NASA براي پشتيباني ازمستندسازي همه توليدات نرم‌‌افزاري آن سازمان طراحي گرديده است. مهمترين هدف اين استاندارد ارائه يك چارچوب و مدل براي ثبت اطلاعات اساسي مورد نياز در طول چرخه ساخت و نگهداري سيستمهاي نرم‌‌افزاري مي‌‌باشد. از نظر مدير پروژه، وقتي اين استاندارد بصورت موفقيت‌‌آميز بكار گرفته شده است كه حداقل نيازهاي مستندسازي بر طبق معيارهاي زير برآورده شده باشد :

• اهداف مستندسازي پروژه پوشش داده شده باشد

• توصيف واضحي از مديريت، مهندسي و پروسه‌‌هاي تضمين و نرم‌‌افزار توليدي ارائه شده باشد

• ثبات فرمت مستندات در كل پروژه حفظ شده باشد

• قابليت دنبال كردن رويه‌‌هاي غير استاندارد به نحوي بيان شده باشد

• قابليت رديابي مابين خروجيهايي كه در هر فاز چرخه حيات توليد مي‌‌شوند از طريق اين استاندارد وجود داشته باشد

2- ساختار استاندارد

استاندارد يك ساختار DID سطح بالا را براي يك مجموعه مستندات ارائه مي‌‌كند. براي هر جلد از مستندات نيز يك DID مجزا ارائه شده است كه قالب و محتواي اطلاعات در هر جلد را مشخص مي‌‌نمايد. كل مستندات توليد شده براي يك پروژه در چهار قسمت اصلي سازماندهي مي‌‌شود كه هر كدام مي‌‌تواند در يك جلد مجزا ارائه گردد. اين چهار قسمت عبارتند از :

• مستندات طرح مديريتي (Management Plan)

اين مجموعه شامل تمامي اطلاعات مربوط به طرح پروژه، مديريت، مهندسي و طرح تضمين كيفيت خواهد بود.

• مستندات توصيف محصول نرم‌‌افزاري (Product Specification)

تمامي مستندات تكنيكي مربوط به محصول در اين مستندات جمع‌‌آوري مي‌‌شود

• رويه‌‌هاي آزمون و تضمين (Assurance & Test Procedure)

مستندات مربوط به انجام آزمايشات و تضمين در اين قسمت گرد‌‌آوري مي‌‌شود

• گزارشهاي مديريتي، مهندسي و تضمين (Management Engineering and Assurance Report)

اين قسمت نيز شامل تمامي گزارشات اعم از گزارشات مديريتي، مهندسي و تضمين خواهد بود

كل استاندارد در شش بخش و شش ضميمه سازماندهي شده است. شش بخش اول، بدون پرداختن به جزئيات، اطلاعات كلي را در مورد مستندات ارائه مي‌‌نمايد. در واقع محتواي اصلي مستندات در ضمايم A تا F اين استاندارد گنجانده شده است كه شامل چهار قسمت ذكر شده در بالا مي‌‌باشد. هر يك از ضمايم از مجموعه‌‌اي از DID تشكيل شده است. ضميمه A يك DID است كه فهرست كنترلي(Checklist) از تمامي اطلاعات مستندات ارائه مي‌‌كند و فقط عناوين را شامل مي‌‌شود. ضميه B شامل دو DID مي‌‌باشد كه چارچوب و ساختار مستندات ارائه شده را بيان مي‌‌كند. درواقع اين ضميمه شامل يك DID سطح بالاست كه بقيه DIDs به عنوان (Template DID) از آن تبعيت مي‌‌كنند. ضميمه‌‌هاي C تا F نيز يك مجموعه DID براي فرمت و محتواي مستندات براي چهار قسمت ذكر شده در بالا ارائه مي‌‌نمايند.

بخش‌‌ها و ضمايم استاندارد بطور اجمالي در زير معرفي مي‌‌گردد.

بخش 1- حاوي پيشنهاد، دامنه (Scope)و كاربرد استاندارد

بخش 2- حاوي ارجاعات، اختصارات، تعاريف و واژه‌‌نامه

بخش 3- حاوي تمامي نيازهاي مشخص شده شامل نيازهاي عمومي، نيازهاي ويژه اعمال استاندارد، نيازها و قوانين براي ايجاد مستندات مبتني بر استاندارد تعيين شده

بخش 4- حاوي نكات تضمين كيفيت

بخش 5- حاوي نكات بسته‌‌بندي كه با توجه به اينكه براي آنان استانداردي اعمال نمي‌‌شود لذا استفاده‌‌نمي‌‌گردد

بخش 6- حاوي اطلاعات مفيد اضافي شامل توضيحات و مثالها

ضميمه A – حاوي يك فهرست كنترلي براي اعمال استاندارد

1. ضميمهB – حاوي دو DID اصلي براي ايجاد مستندات مي‌‌باشد. يك DID سطح بالا كه عناوين اصلي را در بر مي‌‌گيرد و يك DID به عنوان قالب مستندات(Template DID).

ضميمه C – حاوي DID هاي مربوط به طرح مديريتي (Management Plan DID)

ضميمه D – حاوي DID هاي مربوط به توصيف محصول نرم‌‌افزاري (Product Specification DID)

ضميمه E – حاوي DID هاي مربوط به رويه‌‌هاي آزمون و تضمين (Assurance & Test Procedure DID)

ضميمه F – حاوي DID هاي مربوط به گزارشهاي مديريتي، مهندسي و تضمين (Management Engineering and Assurance DID)

3- معرفي اجمالي ضمايم استاندارد

همانطور كه در بالا ملاحظه شد، محتواي اصلي استاندارد در ضمايم A تا F تشريح شده است، در نتيجه شرح مختصري راجع به هر يك از اين ضمايم در زير ارائه مي‌‌گردد.

3-1- ضميمه A : فهرست كنترلي براي مجموعه مستندات

اين ضميمه شامل يك سري اطلاعات جزيي به شكل فهرست‌‌وار از محتواي مستندات مي‌‌باشد. اين فهرست مي‌‌تواند توسط مدير پروژه به عنوان فهرست كنترلي براي دنبال كردن DID ها استفاده گردد. هنگامي كه از اين ضميمه به عنوان فهرست كنترلي استفاده مي‌‌شود بايستي قوانين ذكر شده در بخش 3.2 از استاندارد پيروي شود.

3-2- ضميمه B : تعريف قالب مستندات

اين ضميمه داراي يك DID با شماره P000 شامل توصيفاتي براي ساختار، فهرست مطالب و محتواي DID¬S مستندات و يك DID با شماره P999 براي قالب مستندات مي‌‌باشد. اين دو DID براي پشتيباني ساختار مستندات پروژه‌‌ها استفاده مي‌‌شوند.

DID مربوط به مجموعه مستندات نرم‌‌افزاري يك مرجع سطح بالا (Top Level) از مستندات مي‌‌باشد و به تمامي چهار جلد از مجموعه مستندات استاندارد رجوع مي‌‌كند. اين چهار جلد مي‌‌تواند در يك مجموعه مستندات يا بصورت مجزا تعريف شوند.

DID مربوط به قالب مستندات، شكل فرمت هر مستند را بيان مي‌‌كند. اين فرمت حاوي مقدمه، مستندات مرتبط، ساختار مستندات، تعاريف، اختصارات، و … مي‌باشد.

3-3- ضميمه C : توصيف طرح مديريتي

اين ضميمه شامل توصيفاتي براي ساختار، فهرست مطالب و محتواي DID مربوط به طرح مديريتي (Management Plan) مي‌‌باشد. بخش اصلي اين قسمت به تعدادي DID مجزا از هم تقسيم شده است. اين قسمت شامل هشت DID مجزا از هم براي بخشهاي مختلف طرح مديريتي مي‌‌باشد كه در قالب يكنواخت ارائه گرديده و عبارتند از :

1. Acquisition Activities Plan

2. Development Activities Plan

3. Training Development Plan

4. Sustaining Engineering and operation Activities Plan

5. Assurance Plan

6. Risk Management Plan

7. Configuration Management Plan

8. Delivery and Operational Transition Plan

3-4- ضميمهD : توصيف محصول نرم‌‌افزاري

اين ضميمه حاوي توصيفاتي براي فرمت و محتواي DID مربوط به محصول نرم‌‌افزاري مي‌‌باشد. مباحث مربوط به توصيف محصول نرم‌‌افزاري به هشت قسمت مجزا از هم تفكيك شده كه در استاندارد براي هر قسمت يك DID مجزا ارائه شده است. DIDS ارائه شده در اين ضميمه عبارتند از :

1.Concept

2. Requirements

3. Architectural Design

4. Detailed Design

5. Firmware Support Manual

6. Version Description

7. User’s Guide

8. Operational Procedure Manual

3-5- ضميمه E : رويه‌‌هاي آزمون و تضمين

در اين ضميمه محتوا و فرمت مستندات مربوط به تضمين كيفيت و رويه‌‌هاي تست و آزمون بيان شده است.

مباحث مربوط به رويه‌‌هاي آزمون و تضمين به 9 قسمت مجزا از هم تفكيك شده و براي هر قسمت يك DID مجزا تدوين شده است. DIDS ارائه شده در اين ضميمه عبارتند از :

1. Quality Assurance Procedures Verification and Validation Procedures

2. Inspection , Review , and Analysis Procedures Testing Procedures

3. Unit Test Procedures

4. Integration Test Procedures

5. Acceptance Test Procedures

6. Quality Engineering Assurance Procedures

7. Safety Assurance Procedures

8. Security and Privacy Assurance Procedures

9. Certification Procedures

3-6- ضميمه F : گزارشهاي مديريتي و تضمين

در اين ضميمه محتوا و فرمت گزارشهاي مديريتي، مهندسي و تضمين بيان شده است. مباحث مربوط به گزارش‌‌هاي مديريتي، مهندسي، و تضمين نيز به دوازده قسمت مجزا از هم تفكيك شده و براي هر قسمت يك ¬DIDs مجزا تدوين شده است. اولين DID (NASA- DID-ROOO) ، رئوس مطالب كل اين ضميمه را پوشش مي‌‌دهد. DIDS ارائه شده در اين ضميمه عبارتند از :

1. Management, Engineering ,and Assurance Report

2. Certification Report

3. Audit Report

4. Inspection Report

5. Discrepancy (NRCA) Rport

6. Engineering Change Proposal

7. Lessons Learned Report

8. Performance/Status Report

9. Assurance Activity Report

10.Test Report

11. Waiver /Deviation Request

12. Review Report

تسهيل در امور تجاري با فناوري اطلاعات

موضع كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در تسهيل امور تجاري مبين فعاليتها، فرايندها و رويه‌هايي است كه از فناوري مزبور براي تسهيل تعاملات تجاري بويژه در زمينه شناسايي و رديابي كالاها و محصولات، مستندسازي جريان تجاري و امنيت آن استفاده مي‌كند. در واقع از اين طريق، امور مربوط ساده‌تر و هماهنگتر خواهد شد و خودكارسازي رويه‌هاي اداري و تجاري به كارآمدي و اثربخشي مجموعه منجر خواهد شد.

امروزه تجارت بيش از 30 درصد از توليد ناخالص داخلي را در عرصه جهاني در بر مي‌گيرد و بر اساس برآوردها پيش‌بيني مي‌شود اين مقدار در سال 2020 به بيش از 50 درصد برسد. با توجه به اين حجم عظيم از تعاملات تجاري، بهره‌گيري بهينه از ابزارهاي مبتني بر فناوري اطلاعات و ارتباطات گريزناپذير است. طبق بررسيهاي آنكتاد در سال 2006، اتلاف زمان يكي از مهمترين موانع غير فيزيكي در تجارت است و هر روز صرفه‌جويي معادل نيم‌درصد تعرفه تجاري است و از طرف ديگر، هفت درصد تجارت بين‌المللي صرف هزينه اداري امور لجستيك مي‌شود. در سال 2002 نيز اسكاپ طي گزارشي اعلام كرد كه به‌طور كلي، هفت تا ده درصد از ارزش تجارت روزمره بين‌المللي صرف تشريفات اداري مي‌شود و هر معامله تجاري مشتمل بر 30 فعاليت، 40 سند و 200 عنصر اطلاعاتي است كه 60 درصد از آنها حداقل يك بار بازنويسي مي‌شوند.

فقدان شفافيت و دوباره‌كاري امور در تجارت سنتي باعث افزايش هزينه‌هاي عمومي بويژه در كشورهاي در حال توسعه مي‌شود. بر اساس بررسيهاي آنكتاد در سال 2006، مي‌توان با بهره‌گيري از نظامهاي مبتني بر فناوري اطلاعات و ارتباطات در تجارت بين‌المللي هر ساله بيش از 100 ميليارد دلار صرفه‌جويي كرد. در مجموع، سه عامل تصميم‌گيران، سياست‌گذاران و ذي‌نفعان را بر آن داشته است تا در امور تجاري از فناوري اطلاعات و ارتباطات استفاده كنند. اين سه عبارتند از: پيشرفتهاي فناوري، توسعه تجارت الكترونيك و دسترسي به روابط اقتصادي در گستره جهاني. دو عامل اول باعث كاهش چشمگير هزينه‌ها و افزايش بهره‌وري شده‌اند؛ در حالي كه عامل سوم افزايش سطح دسترسي و همنوايي بين بنگاههاي اقتصادي اقصي‌نقاط دنيا را مورد توجه قرار مي‌دهد.

وجود ذي‌نفعان مختلف در امور تجاري، تنوع و تعدد مقررات تجاري و الزامات اسنادي مربوط را به‌همراه دارد. در مارس 1998، شركت‌كنندگان در سمپوزيوم سازمان تجارت جهاني بر اهميت توجه به موارد زير تاكيد كردند:

_ داده‌ها و الزامات اسنادي فزاينده؛

_ فقدان شفافيت و استفاده از الزامات وارداتي و صادراتي مبهم؛

_ رويه‌هاي نامناسب و فقدان نظارتهاي مبتني بر مميزي و شيوه‌هاي ارزيابي مخاطرات؛

_ ميزان بالاي موارد غير مترقبه و فقدان خودكارسازي و استفاده معني‌دار از فناوري اطلاعات؛ و

_ فقدان نوسازي مناسبات و همكاري نامناسب گمرك و ديگر نهادهاي دولتي درگير در امور تجاري.

در كشورهاي توسعه‌يافته از فناوري اطلاعات براي تامين موارد مزبور استفاده قابل ملاحظه‌اي شده است، ليكن وضعيت بسياري از كشورهاي در حال توسعه در اين زمينه چندان مناسب نيست. در اين راستا، قبل از هر چيز بايد جايگاه فناوري اطلاعات را در دنياي تجاري نوين تبيين كرد و به اقدامات اصلاحي لازم مبادرت ورزيد. اين موضوع مستلزم توجه به سياستها و راهبردهاي كشورها در كل گستره فناوري اطلاعات و ارتباطات است. نبود يكپارچگي، مشكلات زيادي را در عرصه فعاليتهاي بخشهاي خصوصي و دولتي به‌بار خواهد آورد. الزامات مربوط به زيرساخت فناوري اطلاعات و ارتباطات و نيروي انساني درگير در تسهيل امور تجاري بايد در راهبرد ملي فناوري اطلاعات و ارتباطات انعكاس يابد و مسئوليتها در خصوص ايجاد ظرفيتهاي لازم و توسعه زيرساختها مشخص شود.

در بسياري از كشورهاي در حال توسعه، ايجاد نظامي جديد براي توسعه امور نوين تجاري معقولتر و ساده‌تر از بازسازي نظامهاي موجود است. دست‌يابي به فناوريهاي مربوط و منافع ناشي از آنها چندان ساده نيست و البته، مستلزم صرف هزينه قابل ملاحظه‌اي و تحمل محدوديتهاي مربوط است. با اين‌حال بايد توجه داشت كه اساسا چنين چيزي زمينه را براي بهره‌گيري آنها از فرصتهاي موجود و ممكن فراهم خواهد كرد و درآمدها و صرفه‌جوييها نيز در طولاني‌مدت به‌مراتب بيش از هزينه‌هاي صرف‌شده خواهد بود.

از جمله مواردي كه در به كارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در امور تجاري مورد ملاحظه قرار مي‌گيرد، ايجاد نظام بدون كاغذ است كه مهمترين پرسش قابل طرح در اين زمينه نيز زمان مناسب براي شروع اقدامات جدي است. موفقيت در اين عرصه قبل از هر چيز بستگي به آن دارد كه نظام مبتني بر كاغذ سير تكاملي خود را طي كند، به‌نحو مناسبي جريان يابد و از قابليت تبديل آسان به نظام الكترونيك برخوردار باشد.